وضعیت کردستان و مردمان آن
مناطق کردنشین در ایران (از لحاظ جغرافیائی پیوستە)، بر اساس طرح تقسیم بندی استانی، بر استانهای مختلفی تقسیم شدە است، کە از جملە می توان بە استان آذربایجان غربی، کرمانشاهان و خود استان کردستان اشارە نمود، کە البتە در این تقسیم بندی تنها استان کردستان است کە بە نام کردستان خواندە می شود و بقیە مناطق در حقیقت زیر پوشش مناطقی قرار گرفتەاند کە دارای این نام نیستند، و حتی بر خلاف نام کرمانشاهان، در استان آذربایجان غربی زیر عنوانی قرار گرفتەاند کە از لحاظ اتنیکی بە شیوە مستقیم هویت آنها را مخدوش کردە است. با شنیدن نام آذربایجان چنین القا می شود کە گویا مردمان این استان همگی آذری هستند، اما در حقیقت بخش قابل توجهی از جمعیت آن را کردها تشکیل می دهند.
در این بحث سعی بر این است کە مناطق کردنشین از زوایای مختلف مورد بررسی و کنکاش قرار بگیرد، اما با توجە بە آنکە آمارهای در دسترس بر اساس استانی عملیاتی و طرح ریزی شدەاند، بنابراین ما تمرکز خود را بر روی استان کردستان قرار می دهیم، و بدین ترتیب متاسفانە بخش قابل توجهی از دیگر مناطق کردنشین از چهارچوب بحث ما خارج می گردد. اما با توجە بە اینکە بە قول معروف مشت می تواند نمونە خروار باشد، امید آن داریم کە همین تمرکز بە نوعی واقعیات مناطق کردنشین و مردمان آن را در ایران بازتاب دهد. برای اینکە تصویر دقیقتری از این ادعا بدست دادە باشیم کە بررسی ما بە واقع مشت نمونە خروار می باشد، کافیست بە این آمار ارجاع بدهیم کە بر پایه سرشماری عمومی در آبان ماه ۱۳۹۰، جمعیت کشور ایران در حدود ۷۵٬۱ میلیون نفر بودە، و سهم کردها از این جمعیت دە درصد، پس با این حساب جمعیت کردها تقریبا بیشتر از هفت و نیم میلیون نفر می شود. در حالیکە بحث ما اینجا تنها بر حدود یک میلیون و نیم نفر جمعیت استان کردستان متمرکز است. یعنی تقریبا بیست درصد از مردمان کرد در ایران.
جمعیت استان کردستان
بر اساس آخرین دادەها، استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶ دهستان و ۱۶۹۷ آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده است. شهرستان‌های این استان عبارتند از بانه، بیجار، دهگلان، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ استان کردستان ۱٬۴۹۳٬۶۴۵ نفر جمعیت دارد که ۶۶ درصد شهری و ۳۴ درصد را جمعیت روستایی تشکیل می دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۱.۲ نفر در کیلومتر مربع است .
وضعیت کشاورزی و منابع زیر زمینی
استان کردستان با حدود2.1 میلیون هکتار اراضی کشاورزی، حدود 6.6 درصد اراضی کشور را شامل می شود، و پس از استانهای خراسان و آذربایجان شرقی، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.
ذخایر قابل توجهی در استان کردستان وجود دارد که آن را در زمره پنج استان برخوردار از کانسارهای غیر فلزی در کشور قرار داده است. کانی های مهم استان عبارتند از: سنگ آهن قروه ( پنجاە تا هشتاد میلیون تن ذخیره) باریت مریوان(1 میلیون تن ذخیره قطعی و سە میلیون تن احتمالی) طلای قروه (شصت تن) مرمر و مرمریت در قروه، کامیاران و بیجار (ذخیره قطعی بیش از هفتاد و شش میلیون تن)، منگنز، فلد اسپات، گرانیت، انواع سنگهای ساختمانی و تزئینی، سنگ آهک و…
استان کردستان به لحاظ دارا بودن پتانسیل های خوب از جمله آب و خاک و معادن می تواند در زمینه تولیدات صنعتی رشد و توسعه یابد. استان دارای ذخایر قابل توجه مواد معدن است و سنگ های تزئینی با تنوع فراوان در رنگ، شاخص ترین ماده معدنی منطقه می باشد. در حال حاضر استان دارای138 معدن فعال با بیش از8.4 میلیون تن استخراج سالیانه و اشتغال زایی1350 نفر می باشد.
کردستان از نظر ذخایر معدنی بسیار غنی است و بزرگ ترین ذخایر طلای کشور و معادن بزرگ آهن و آلمینیوم و… در این منطقه وجود دارد .
آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت اقتصادی کردستان ایران
اگرچە تمام آمارهای مطرح شدە در بالا از غنای طبیعی استان و پتانسیل و ظرفیت آن خوب آن برای رشد اقتصادی حکایت دارد، اما آمارها در رابطە با وضعیت اقتصادی از وضعیت اسفباری حکایت دارند. سالار مرادی، نماینده سنندج، کامیاران و دیواندره با ارائه آمارهایی از شرایط نامناسب این ستان می گوید. وی می گوید کە در کردستان نه صنعت، نه معدن و نه کشاورزی آن‌چنان مورد توجه و اقدام قرار نگرفته‌اند. بر اساس آمارهای رسمی نرخ بیکاری در شهرهای کردستان ۳۱ درصد و در روستاهای کردستان ۲۳ درصد است، نرخ ۲۸ درصدی بیکاری بدون احتساب شغل‌های کاذب و بیکاران فصلی معضل بزرگی است که کردستان با آن روبه‌رو هست، و از سوی دیگر میزان بیکاری و درخواست کار فارغ‌التحصلان دانشگاهی مشکل دیگر کردستان است که بدون سرمایه‌گذاری و صنایع عظیم دولتی این مشکلات در حقیقت حل نخواهد شد. وی سهم بخش صنعت و معدن در تولید و اشتغال‌زایی کردستان را ۶.۳ درصد اعلام کرد در حالی که متوسط کشوری این سهم ۳۱.۳ درصد است. این درحالی است که به‌گفته این نمایندە، در کردستان حدود ۳۰۰ معدن فعال وجود دارد و ۱۸ نوع ماده معدنی استخراج می‌شود، اما به دلیل آن‌چه وی خام‌فروشی، نبود کارگاه و صنایع تبدیلی تکمیلی، واگذاری معادن به‌صورت غیرکارشناسی و به‌وسیله رانت‌های آن‌چنانی می نامد، بخش صنعت و معدن کردستان رشد نکرده است. به‌گفته این نماینده مجلس، میزان فعالیت بخش صنعت و کارگاه‌های ۱۰ نفره در کردستان رتبه ۲۵ کشور و کارگاه‌های ۵۰ نفر به بالا رتبه ۲۷ کشور را دارند و در کردستان بیشتر از ۱۹ واحد تولیدی فعالیت نمی‌کنند. این نماینده مجلس همچنین با اشاره به این که ارزش افزوده بخش صنعت کردستان، رتبه ۲۹ و تولید ناخالص داخلی آن رتبه ۲۷ کشور داراست، گفتە کە درآمد سرانه استان ۴۰.۷ میلیون ریال است که درآمد سرانه متوسط کشوری ۸۲.۸ بوده و بدین ترتیب رتبه استان کردستان در این زمینه ۲۴ است. مرادی با اشاره به این که شاخص بخش کشاورزی کردستان ۱۵.۵ و بخش خدمات ۷۸ درصد است، تأکید کردە کە این ارقام نشان می‌دهد در کردستان نه صنعت، نه معدن و نه کشاورزی آن‌چنان مورد توجه و اقدام قرار نگرفته‌اند و در عوض بخش خدمات که هیچ‌گونه کمکی به توسعه پایدار، تولید و اشتغال نخواهد کرد توانسته است شاخص‌های متوسط کشوری را پشت سر گذاشته و رتبه بهتری داشته باشد.
بیکاری
بر طبق آمارا رائە شدە رسمی، استان لرستان با 18.9 درصد بالاترین نرخ بیکاری را در کشور داشته و بعد از آن استان کردستان با 16.1 درصد در مکان دوم قرار گرفته است. یعنی اینکە استان کردستان از لحاظ جمعیت بیکار در سطح یکی از بدترین استانهای کشور قرار دارد.
مصائب اجتماعی
در مورد مصائب اجتماعی می توان بە زمینەهای مختلفی اشارە کرد از جملە اعتیاد، طلاق خودکشی و غیرە. در زمینە طلاق باید گفت کە طبق دادەهای رسمی کشوری شصت درصد از درخواست کنندگان طلاق در کردستان را زنان تشکیل می دهند. در بررسی آمار ازدواج و طلاق در استان کردستان در می یابیم در این استان به طور متوسط روزی 88 نفر پیوند زناشویی می بندند و در مقابل روزی یازدە نفر از یکدیگر جدا می شوند .
به گزارش خبرنگار خبرگزاری زنان ایران (ایونا) از سنندج ، در استان کردستان به طور متوسط روزی 5/5 مورد طلاق اتفاق می افتد که از نظر افزایش میزان طلاق همواره یکی از سه استان اول کشور بوده است، یک سایت دیگر در این مورد از رشد ۲. ۶۴درصدی طلاق و کاهش ۹. ۹درصدی ازدواج در کردستان خبر می دهد.
در زمینە خودکشی نیز معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان عنوان کردە کە آمار خودکشی در کردستان سە برابر شاخص کشوری است.
در مورد اعتیاد هم باید گفت کە رئیس دانشکده علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج اعلام داشتە کە بیش از دە هزار دانش‌آموز و صد و پنجاە هزار دانشجو در سال هشاد و چهار در سطح کشور معتاد بوده‌اند و در خیلی از بخش ها و صنف های جامعه در حقیقت افزایش آمار وجود داشتە است. حقایق هم چنین از کاهش نگران کننده سن اعتیاد در کردستان می گویند.
در مورد وضعیت ایدز نیز باید گفت کە استان کردستان از لحاظ آمار مبتلایان به ایدز نسبت به جمعیت در رده های میانی استانهای کشور قرار دارد. میزان مبتلایان به ایدز شناسایی شده در استان کردستان طبق آخرین آمار ارائه شده (در فروردین ماه سال 1392) 462 نفر است که از این تعداد 34 نفر زن و 428 نفر مرد هستند . لازم بذکر است از این تعداد 120 نفر وارد فاز ایدز شده و تاکنون 174 نفر در استان کردستان بر اثر بیماری ایدز جان خود را از دست داده اند.
یک ارزیابی کلی
از آمارهای ارائە شدە در بالا می توان استنتاج کرد کە استان کردستان یکی از محرومترین استانها در کشور می باشد، استانی کە علیرغم پتانسیلهای بالای اقتصادی، طبیعی و منابع زیر زمینی عملا و عمدا عقب نگە داشتە شدە و بدین ترتیب در مشکلات و مصائب عدیدەای دست و پا می زند. اگر دولتی با مسئولیت بالای ملی وجود داشتە باشد، دولتی کە رشد اقتصادی و اجتماعی در کردستان را نە تابع مسائل امنیتی، بلکە تابع زندگی مردمان آن دیار قرار دهد، این استان از شرایط رشد بسیار بالائی برخوردار می باشد. برای برون رفت از وضعیت نابسامان اقتصادی و رشد بیکاری در این استان از جملە می توان بە کارهای زیر دست زد:
ـ صنعتی کردن استان. این پروژە می تواند شامل ایجاد کارخانجات و واحدهای تولیدی باشد. از جملە غیرمتمرکزکردن بخشهای تولیدی در کشور و انتقال بخشی از آن بە استان، می تواند کمک شایانی بە رشد این منطقە بکند،
ـ با توجە بە اینکە بزرگترین منابع زیرزمینی کشور از جملە در زمینە طلا و آهن و آلومینیوم در این استان قرار دارند، ایجاد کارخانجات و واحدهای پردازش منابع استخراج شدە (ایجاد کارگاه و صنایع تبدیلی تکمیلی)، در خود استان می تواند بە کاهش رشد بیکاری کمک شایان توجهی کند،
ـ مکانیزە کردن کشاورزی و بطورکلی اهمیت دادن بە تولیدات کشاورزی و زراعی از جملە کارهائی هستند کە هم بە کاهش بیکاری می تواند کمک کند و هم بە توان تولیدی استان و از این طریق گسترش ثروت.
البتە تمامی این کارها بستگی مستقیم بە تغییر نگرش دولت مرکزی دارد. تغییری کە در آن استان کردستان نە تنها بعنوان منطقەای برای استخراج و صدور مواد خام، بلکە بە عنوان مرکزی برای تولید نیز نگاە شود. یعنی اینکە استان در چرخە استخراج و تولید نیز قرار بگیرد. بنابراین تحول در اقتصاد ابتدا نیاز بە تحول در نگاە سیاسی و کلان دارد، امری کە تا حالا متاسفانە در تاریخ نوین ایران و بە درازای عمر رژیمهای متفاوت کە بر این خاک و بوم حکم راندەاند، اتفاق نیافتادە و همین منشا اصلی بسیاری از نابسامانیها و حتی خیزشهای سیاسی در میان مردمان کورد بودە است.
فرخ نعمت پور
منابع آماری:
بانە پدیا /آفرینش ۲۲ ماه هفت ۸۶ /سایت کردستان ایران /سایت تسنیم /زمانە /باشگاە خبرنگاران /ایلنا /سایت دانا /کردپرس /تلکس اینترنتی مهر.
دیدگاهتان را بنویسید