قه‌یران له شوناسی کورد بوون دا
قه‌یران له شوناسی کورد بوون دا
“ده‌ستپێک”
“کوردبوون” ئه‌و مانایه‌یه‌که هێشتا سنوور‌و تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی به جوانی دیاری نه‌کراوه‌‌و دانه‌ڕێژراوه. هه‌ڵبه‌ت لێره‌دا مه‌به‌ستمان له “کورد بوون” ته‌نیا له‌وه نیه که مرۆڤێک هه‌یه‌‌و به‌کوردی ده‌دوێ‌‌و به‌کوردی داب‌و نه‌ریته‌کانی به‌ڕێوه ده‌با. به‌ڵکوو واوه‌تر له‌مه مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه که ئه‌م مانایه هه‌ڵده‌داته‌وه مانای سیاسی‌‌و جوگرافی‌‌و فیکری‌‌و ده‌یه‌وێ وه‌ک یه‌که‌یه‌کی یه‌کگرتوو له پاشایی نه‌خشه‌ی دونیادا شوێنی دیاریکراوی هه‌بێت. واته “کوردبوون” وه‌ک مانا‌و بوونێکی زمان‌و نه‌ریتی ده‌بێ به بوونێکی ئه‌کتیڤ‌و چالاک له رووبه‌ری سیاسه‌ت‌و فیکردا. ئه‌م وته‌زایه لێره‌دا ده‌بێ به جه‌وهه‌ری بوون‌و ده‌بێ به ئامانج, به‌جۆرێک که نه ته‌نیا شوێنی ده‌ستپێکردن, به‌ڵکوو شوێنی مه‌به‌ستیش (ئامانج) دیاری ده‌کا. “کوردبوون” ده‌بێ به ماهییه‌ت. ماهییه‌ت نه ته‌نیا له ژیانی تاکه که‌سیدا, به‌ڵکوو له ژیانی گروپی‌‌و گشتی‌دا. ده‌بێ به فه‌لسه‌فه‌ی بوون‌و له ده‌سته‌واژه‌ی “کوردایه‌تی” داخرا‌ودا چڕ‌وپڕ ده‌کرێته‌وه. کاتێک “کوردبوون” ده‌بێ به فه‌لسه‌فه‌ی بوون, مانای ئه‌وه‌یه که مرۆڤی کوردزمان ناتوانێ به‌بێ ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه له جوگرافیای ژیاندا شوێنی تایبه‌تی خۆی هه‌بێت‌و بوونێکی پێشێل کراو‌و شێواو. که‌واته “کوردبوون” به‌م مانایه, ده‌یه‌وه‌ێ هه‌موو فیکر‌و بۆچوونه‌کانی دی له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ته‌عریف‌و پێناسه بکا. ئه‌مه نه ته‌نیا له دنیای سیاسه‌تدا به‌ڵکوو له دنیای فیکریش دا راسته. واته “کوردایه‌تی” سیاسه‌ت له چوارچێوه‌ی به ده‌وڵه‌ت بوونی کورددا پێناسه ده‌کا‌و هه‌موو چالاکیه سیاسیه‌کان به‌ره‌و ئه‌م مه‌به‌سته ئاراسته ده‌کا. به‌ڵام گرفت له‌وه‌دایه که له دنیای فیکردا نه‌یتوانیوه ئه‌م کاره بکا. واته به‌گشتی نه‌یتوانیوه بنه‌مایه‌کی فیکریی پتهو سیستماتیک بۆ “کوردایه‌تی” دابڕێژێ. هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه به‌و مانایه نیه که توانیویه‌تی له بواری سیاسه‌تیش دا بنه‌مایه‌کی پته‌و‌و سیستماتیک دامه‌زرێنێ. به‌ڵام به‌هه‌ر حاڵ له کرده‌ی سیاسیدا له دۆخێکی باشتر دایه له چاو دۆخی فیکری. چونکه لانی که‌م خاوه‌نی حیزبه‌‌و به‌شێوه‌ی پڕاگماتیتیش بێت له جیهانی سیاسه‌ت دا حوزوری هه‌یه.
ئاشکرایه که “کوردبوون” خۆبه‌خۆ ناتوانێ مه‌به‌ست بێت, به‌ڵکو زۆرتر رواڵه‌تێکه بۆ نیشاندانی دیارده‌یه‌کی قوڵتر‌و ریشه‌یی‌تر. کاتێک داگیرکه‌ر کوردستان داگیر ده‌کا, بۆ گۆڕین‌و شێواندن‌و له نێوبردنی سیمای کوردیانه‌ی مرۆڤی کورد نه‌هاتووه. به‌ڵکوو له راستی‌دا بۆ سامان‌و سه‌روه‌تی ناوچه‌که هاتووه‌‌و شێواندنی سیمای ئه‌و مرۆڤانه‌ی وا لهو ناوچه‌یه‌دا ده‌ژین به مه‌به‌ستی ده‌سته‌به‌ر کردنی ئه‌به‌دیانه‌ی ئه‌و سه‌روه‌ت‌و سامانه‌یه. واته لێره‌دا سڕینه‌وه‌ی ره‌واڵه‌تی کوردیانه مه‌به‌ستی دووهه‌مه. لێره‌ش دا مرۆڤی کورد بۆ ئه‌وه‌ی به ژیانی شیاوی خۆی بگا له رێگای پێ‌داگرتن له‌سه‌ر کورد بوونی خۆی ده‌یه‌وێ ره‌وتی به‌تاڵان بردنی سامانه‌که‌ی تێک بدا. جا ئه‌گه‌رچی سیمای کوردیانه بۆ هه‌ر دوولا (داگیرکهرو کورد) مه‌به‌ستی دووهه‌مه, به‌ڵام سیمای سه‌ره‌کیه, که لێیه‌وه, ره‌وتی به تاڵان بردنی سامان یا خود ئه‌ستاندنه‌وه‌ی گوزه‌ر ده‌کا.(1)
کاتی خۆی عوسمانیه‌کان له رێگای سیستمی ئیمپڕاتۆریی خۆیانه‌وه خه‌ریکی باج ئه‌ستاندن بوون. بۆ ئه‌وان تێکدانی سیمای کوردی یان عه‌ره‌بی یان.. . وه‌ک ئیستا که ئه‌تاتوورکه‌کان به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی نه‌بووه. ئه‌ماڕات‌و ناوچه کوردی‌یه‌کان ده‌سه‌ڵاتی ناوچه‌یی خۆیان هه‌بووه, به‌مه‌رجێک له‌سه‌ر دانی باج‌و خه‌راجی خۆیان به‌رده‌وام بوونایه. ته‌نیا کاتێک به سه‌ختی ده‌ستیان له‌م دۆخه وه‌رده‌دا که شۆڕش‌و ڕاپه‌ڕینێک هه‌بایه‌‌و مه‌ترسێکی جیددی به‌رۆکی پێ‌گرتبان.
به‌ڵام ئه‌و کاته‌ش ڕاپه‌ڕینه‌کان (بۆ وێنه شێخ عوبه‌یدولڵا) ره‌واڵه‌تی کوردیانه‌ی ده‌گرته خۆ. به‌رژه‌وه‌ندییه مادییه‌کان به‌بێ ره‌واڵه‌تێکی کولتوری‌‌و رۆشنبیریانه نابنه خاوه‌ن چوارچێوه‌یه‌کی پتهو سیستماتیک.
هه‌ر له‌م ڕوانگه‌یه‌وه که داڕشتنی بنه‌مایه‌کی فیکری بۆ “کوردبوون” خۆی ده‌سه‌لمێنێ. بنه‌مایه‌ک که تێیدا سیاسه‌ت بکه‌وێته ژێر رکێفی فیکره‌وه, نه‌ک به پێچه‌وانه.
ئایدیۆلۆژیای نه‌ته‌وه‌یی
بێگومان پرسیار ده‌کرێ که بنه‌مای فیکری یانی چی‌‌و چۆن؟ له وه‌ڵام دا ده‌توانین بڵێین که بنه‌مای فیکری بۆ کورد بوون خۆی له ئایدیۆلۆژیادا ده‌بینێته‌وه. واته ئایدئۆلۆژیای کوردایه‌تی. ئه‌مه‌ش ده‌بێ ئایدئۆلۆژیی نه‌ته‌وه‌یی. ئایدئۆلۆژییه‌ک که سیسته‌مێکی نه‌زه‌رییه له هه‌موو بواره‌کانی په‌یوه‌ندی‌دار به ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی وبه بوون. لێره‌وه ئه‌م ئایدیۆلۆژییه ڕوانگه‌ی تایبه‌تی بۆ بواره‌کانی کۆمه‌ڵگا‌و بوون ده‌بێ. ڕوانگه‌ی تایبه‌ت بۆ کۆمه‌ڵگا به‌و مانایه که له ڕوانگه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی کوردییه (که زۆرتر له به‌رامبه‌ر ئه‌وی دی‌دا ده‌رده‌که‌وێ, واته (کورد ـ نه‌کورد) پێناسه ده‌کرێ. بۆ ته‌عبیر له “بوون”یش له رێگای ته‌عبیرێکی تایبه‌تی له ئاینێک ده‌زگای نیوه دنیای نیوه ئایدیالیستی خۆی داده‌ڕێژێ. (وه‌ک چۆن عه‌ره‌ب له رێگای ئیسلامه‌وه‌‌و ئێران له رێگای ئیسلامی شیعیه‌وه ده‌یکا, یان له رێگای گه‌ڕانه‌وه بۆ ئاینه کۆنه‌کانی تایبه‌تی خۆی). به‌ڵام ده‌شێ ته‌نیا “ئایین” سه‌رچاوه‌ی ته‌عبیر له “بوون” له ئایدیۆلۆژی نه‌ته‌وه‌یی دانه‌بێت. به‌تایبه‌ت له سه‌رده‌می ئێمه‌دا که ئایین له دۆخی جارانی خۆی که‌وتووه. به‌ڵام حاشا له‌وه ناکرێ که له وه‌ڵاتانی وه‌ک ئێمه‌دا بیره‌نه‌ته‌وه‌ییه‌کان له ژێر سریمه‌ی بیره ئایینیه‌کاندان. که زۆرتر بیری نه‌ته‌وه‌یی بۆ ئه‌م مه‌به‌سته بیری ئایینی زۆرینه هه‌ڵده‌بژێرێ. چونکه بیری ئایینی زۆرینه هه‌م نفووز‌و ده‌سه‌ڵاتی زیاتری ده‌داتێ‌‌و هه‌م ده‌بێ به فاکته‌رێکی دیکه بۆ یه‌کگرتوویی نه‌ته‌وه‌یی. ته‌نانه‌ت ئه‌و حیزبانه‌ش که به‌ڕه‌سمی ئایینێک قبووڵ ناکه‌ن, لانی که‌م له هه‌ڵسووکه‌وت‌و قسه‌کانیان دا پێملی ئایینی زۆرینه‌ن.
ئایدئۆلۆژیی نه‌ته‌وه‌یی له “بواره‌کانی کۆمه‌ڵگادا” زۆرتر له ژێر سریمه‌ی (کورد / نه‌کورد) دایه. واته زۆرتر خه‌سڵه‌تی ده‌ره‌کی هه‌یه. ناسێنه‌ری مافی کورده له به‌رامبه‌ر غه‌یره کوردا. ئه‌و غه‌یره کورده که ئیزنی کۆکردنه‌وه‌ی کوردمان پێ ده‌دا له ژێر ناوێکی گشتیی وه‌ک “کورد” دا. ئه‌گینا ئایدئۆلۆژیی نه‌ته‌وه‌یی له بواری نێوخۆیی دا کاتێک غه‌یره کورد ون ده‌بێ مانای نامێنێ (ره‌نگه ته‌نیا مانای له به‌رامبه‌ر کێشه‌ی چینایه‌تیه‌کاندا هه‌بێت) کۆمه‌ڵگا له ئاست خۆیدا له باری ده‌روونییه‌وه ته‌نیا یه‌ک پێناسه‌‌و یه‌ک به‌رژه‌وه‌ندیی نیه. به‌ڵام کاتێک له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی ده‌ره‌کیدایه ده‌کرێ یه‌ک پێناسه‌‌و به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌بێت. که‌واته له بواره‌کانی کۆمه‌ڵگادا ئایدئۆلۆژیای نه‌ته‌ویی ده‌بێ پێناسه‌یه‌کی ڕه‌گ داکوتراو‌و روونی هه‌بێت بۆ خود‌و غه‌یری خود.(2)
کاتێک خود‌و غه‌یره خود لێره‌دا جیاده‌کرێته‌وه به‌و مانایه‌یه که له بواره‌کانی ئابووری‌‌و سیاسه‌ت‌و که‌لتوور‌و کۆمه‌ڵ تۆ هه‌ندێک داواکاری‌‌و چوارچێوه‌ی دیکه‌ت هه‌یه که له غه‌یری خۆت جیات ده‌کاته‌وه. ئه‌مه مانایه‌کی گشتییه, به‌ڵام ئه‌م مانا گشتییه ئه‌گه‌ر ورد نه‌کرێته‌وه, ئایدیۆلۆژیای نه‌ته‌وه‌یی نه‌یتوانیوه بێته چێ‌کردن (کاتێک دێته سه‌ر کۆمه‌ڵگا ته‌نیا یه‌ک به‌رژه‌وه‌ندی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵ‌دا نه‌سه‌پێ, به‌ڵکوو کۆمه‌ڵ له ره‌نگاوره‌نگی خۆیدا ببینرێ).
ره‌نگه نه‌توانین ئیتر ئه‌مه ناوبنێین ئایدئۆلۆژیی نه‌ته‌وه‌یی. به‌ڵام له‌بیرمان نه‌چێ ئایدئۆلۆژیای نه‌ته‌وه‌یی گه‌لێک جار حه‌زی له به‌زاندنی ئه‌م دۆخه‌یه که ته‌نیا ده‌یه‌وێ له سنووری “خود‌و غه‌یری خوددا” بیهێڵێته‌وه. ئایدئۆلۆژیای نه‌ته‌وه‌یی که مه‌به‌ستی چێ‌کردنی وته‌زای نه‌ته‌وه‌یه (ناشون) بێگومان ده‌بێ پڕۆسه‌یه‌کی دێموکراتیزاسیۆن بپێوێ, که دێموکراتیزاسیۆنیش هه‌روه‌ک ده‌زانین دژی وێنایه‌کی تۆتالیتاری له “خود‌و غه‌یری خود”ه. دێموکراتیزاسیۆن ئیمکانی هاتنه ئارا‌و پرۆڤه‌کردنی به‌رژه‌وه‌ندییه جۆربه‌جۆره‌کانی نێوکۆمه‌ڵگایه.
به‌ڵام بۆ کورد که هێشتا له بازنه‌ی “خود‌و غه‌یری خود دایه”, ره‌نگه ئه‌م مانایه‌ی دواتر که باسمان لێکرد دژوار بێت. به‌ڵام ئه‌وه ئه‌و خاڵه‌یه که ئێمه ئێستا زۆر پێویستیمان پێیه‌تی. له بارودۆخی ئه‌ڕۆی دنیادا که وته‌زاکانی وه‌ک مافی مرۆڤ‌و کۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی‌‌و دێموکراسیش, پێناسه‌یه‌کی جه‌وهه‌رین بۆ کۆمه‌ڵێکی مۆدێڕن, ناکرێ بیرێکی نه‌ته‌وه‌یی ته‌نیا له سنووری”خود‌و غیری خودادا” بژی. به‌ڵکوو گه‌لێک واوه‌تر له‌مه هه‌ڵده‌داته‌وه ئه‌وه‌ی که ئه‌م مانایه‌ش بو غه‌یری خود قاییل بێت. جا لێره‌وه دۆخی دژواری بیری نه‌ته‌وه‌یی له‌م رۆژگاره‌ی ئه‌وڕۆ دا ده‌رده‌که‌وێ. که بازنه‌ی “خود‌و غیری خود”, من ئه‌و لێک جیاده‌کاته‌وه, به‌ڵام پڕۆسه‌ی دواتر”من‌و ئه‌و”پێکه‌وه گرێ ده‌دا.
که‌واته ده‌توانین بڵێین که تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی بیری نه‌ته‌وه‌یی ئه‌مانه‌ن:
1. دیاری کردنی خود‌و غه‌یری خود (لێره‌دا به‌رژه‌وه‌ندی گشتی زاڵه)
2. بینینی کۆمه‌ڵگا له ره‌نگاوره‌نگیی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کاندا
3. هه‌وڵدان بۆ شوناسێکی دیموکراتیانه بۆ غه‌یری خود.
به‌و تێ‌بینی‌یه‌وه که سنووره‌کانی ئه‌م سێ به‌شه به‌رده‌وام تێهه‌ڵکیش ده‌بنه‌وه‌‌و ئیتر ئه‌مه به‌و مانایه که به قۆناغ ده‌بێ بیانبڕین.
(قه‌یران یان نه‌بوونی بیری نه‌ته‌ه‌یی)
ئاکامه‌کانی بزربوونی بیری نه‌ته‌وه‌یی
کاتێک باس له قه‌یران ده‌کرێ, مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه که مانایه‌ک یان دیارده‌یه‌ک بوونی هه‌یه, به‌ڵام دوچار ئاڵۆزی یان گرفتێک بووه. که‌واته قه‌یرانی بیری نه‌ته‌وه‌یی, مانای ئه‌وه‌یه که بیری نه‌ته‌ه‌یی هه‌یه‌‌و به‌تووش گرفت‌و ئاڵۆزییه‌وه بووه. به‌ڵام به‌و پێناسه‌ی که بۆ بیری نه‌ته‌وه‌یی کردمان, من پێم وایه هێشتا له‌دایک نه‌بووه. ئه‌ویشی که هه‌یه زۆرتر گه‌ڕان‌و سه‌ره‌تاکانی بیرێکی نه‌ته‌وه‌ییه. بۆ وێنه ده‌توانین بڵێین که هێشتا لای کورد سنووره‌کانی دۆست‌و دوژمن دیاری نه‌کراون, هه‌روه‌ها هێشتا خاوه‌نی دێموکراتیزسیۆنێکی نێوخۆیی نین.
ئێستاش کورد وه‌ک گشتێک له به‌رامبه‌ر گشته‌کانی دیکه‌دا خۆی پێناسه نه‌کردووه. جا لێره‌وه که خه‌یانه‌ت‌و هه‌ڵه کوشه‌نده‌کانی هه‌ر ناوچهو پارچه‌یه‌ک له‌دژی ناوچهو پارچه‌ی دی سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن. هه‌روه‌ها هاتنه ئارای جووڵانه‌وه له‌سه‌ر حسێبی داگیرکه‌رانی کوردستان ده‌بێته فاکته‌رێکی دیکه بۆ چێ نه‌بوونی بیری نه‌ته‌وه‌یی. جووڵانه‌وه‌یه‌ک که له سه‌ر هێزی راسته‌قیتنه‌ی خۆی پی‌ناگات‌و هێزێکی کتوپڕی په‌یدا بکا, زۆر بیر له بنه‌ماکانی خۆی ناکاته‌وه. ته‌نیا بیر له رێکخراوی ئاشکرای پارتیزانی‌‌و چه‌کداری ده‌کاته‌وه. هێزێکی واش هه‌موو جۆره شه‌ڕێکی پێ‌ده‌کرێت. هه‌م شه‌ڕی داگیرکهرو هه‌م شه‌ڕی نێوخۆیی تا ئاستی خۆکوژی. گرفت‌و که‌مایه‌سی جووڵانه‌وه‌یه‌کی وا ئه‌وه‌یه که لهو په‌ڕی به‌هێزی‌دا ده‌کرێ بێ هێوا بێت. له دۆخێکی وادا هاوکێشه‌ی نێوان بێ‌هێز‌و به‌هێزی زۆر سه‌یری لـێ ده‌رده‌چێ.
له نه‌بوونی بیری نه‌ته‌وه‌یی دا گرفتی سه‌ره‌کی ئه‌وه‌یه که دیاری ناکا چ کرده‌وه‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌ییانه‌یه‌‌و چ کرده‌وه‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌ییانه نیه. هه‌موو شتێک له کرده‌وه‌ی رۆژانه‌ی سیاسیی رۆژانه‌دا نوقم ده‌بێ. بۆوێنه هه‌موو ئه‌و وڵاتانه‌ی کوردیان به‌سه‌ردا دابه‌ش کراوه(3) له یه‌ک کاتدا هه‌م ده‌توانن دوژمنی کوردبن, هه‌م دۆست. دوژمنن, چونکه کوردی خۆیان ده‌توێننه‌وه, دۆستن, چونکه یارمه‌تی کوردی به‌شه‌که‌ی دیکه ده‌ده‌ن! ئه‌گه‌ر زه‌مه‌نی هه‌ڵدانه‌وه‌ی دۆسیه‌کان بێت, زۆر ئاسان حکوومه‌ته‌کانی ئێران‌و عێراق‌و سووریا ده‌توانن به‌ڵگه‌ی به‌هێز‌و جۆراوجۆر له‌سه‌ر خه‌باتی کوردایه‌تی خۆیان پیشان بده‌ن!؟ ئه‌وه شتێکه که ته‌نانه‌ت ئێستا هه‌ندێک له حیزیه کوردیه‌کان به‌ئاشکرا باسی لـێ‌ده‌که‌ن‌و به‌سه‌ر ئه‌م حکوومه‌تانه‌دا هه‌ڵ‌ده‌ڵێن. راستیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که بیری تاکتیکه‌‌و خاوه‌نی ستراتژی نیه. تا جۆری خه‌باتیش به‌م شێوه‌یه بڕواته پێش پێ‌ده‌چێ کارێکی ئه‌وتۆ نه‌کرێ. تا ئێستا جووڵانه‌وه‌ی حیزبیانه ویستوویه‌تی وای نیشان بدات که ئه‌وه ئه‌وانن له هاودژیی ناوچه‌یی ده‌وڵه‌ته‌کان بۆ کێشه‌ی کورد که‌ڵک وه‌رده‌گرن. لهو تێۆریه‌دا دوژمنانی کورد زۆر به گێل‌و نه‌زان دانراون. جووڵانه‌وه‌ی حیزبایه‌تی تا ئێستا وه‌ک فاکته‌رێکی ئامرازی له هاوکیشه‌ی نێوان ده‌وڵه‌تان که‌ڵکی لـێ‌وه‌رگیراوه‌‌و کاتێک ده‌وڵه‌ته‌کان هه‌ستیان کردووه ده‌گاته شوێنی زۆر ناسک, له‌گه‌ڵ یه‌ک سازاون. له‌م باره‌یه‌وه ئێمه خه‌ریکی دووپاتکردنه‌وه‌ی خۆمانین. گه‌وره‌ترین ڕاپه‌ڕینه‌کان له خه‌یانه‌تی ده‌وڵه‌ته ناوچه‌ییه‌کانی پشتیوانیان راحه‌ت هه‌ره‌سیان هێناوه.
له نه‌بوونی بیری نه‌ته‌وه‌ییدا ده‌کرێ “یه‌ک کرده” جۆره‌ها ته‌عبیری سه‌رتاپا دژی لـێ بکرێ. لایه‌نێک به نیشتمانی ناوی ده‌با‌و لایه‌نێکی دی به خه‌یانه‌تکارانه. لایه‌نێک مانه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد به‌م کرده‌وه‌یه ده‌به‌ستێته‌وه‌‌و لایه‌نێکی دی به هۆی کز بوون‌و له نێوچوونی کێشه‌که‌ی ده‌زانێ. لێره‌دا ده‌یارده رۆژانه‌کان باڵ به‌سه‌ر جه‌وهه‌ر دا ده‌کێشن. سیمای گشتی (به پێچه‌وانه‌ی راو مه‌به‌ستی نه‌ته‌وه‌خوازان) بزر ده‌بێ‌‌و بوونه‌کاتیه‌کان ده‌بن به بوونه ئه‌به‌دیه‌کان. بزووتنه‌وه‌یه‌کی حیزبیانه هه‌موو مانا‌و بوونی نه‌ته‌وه‌یک له خۆیدا خڕ ده‌کاته‌وه‌‌و ئیزنی ئه‌وه به‌خۆی ده‌دا که جۆرها هه‌ڵس‌و که‌وتی له‌سه‌ر بکا. لێپرسینه‌وه‌یه‌ک نیه. ئه‌ڵبه‌ت نه‌پرسینه‌وه‌یه‌ک له جه‌ماوه‌ره‌وه بۆ حیزب (چونکه فه‌زایه‌کی دێموکراتیک له ئارادانیه) به‌ڵام خۆده‌کرێ لێپرسینه‌وه‌یه‌ک له بیری نه‌ته‌وه‌ییه‌وه هه‌بێت که نوخبه رۆشنبیره نه‌ته‌وه‌ییه‌کان خاوه‌نین. ئه‌مه‌ش بزره. چونکه‌ی نوخبه‌ی رۆشنبیری وه‌ک بنه‌مای سه‌ره‌کیی داڕشتنی بیری نه‌ته‌وه‌یی شوێنی خۆی نه‌دۆزیوه‌ته‌وه‌‌و ئه‌ویش سه‌رقاڵی کار‌وباری رۆژانه‌ی کوردایه‌تیه.
بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌ڵه‌کاری‌یه‌کان, نوخبه خه‌ریکی حیزب درووست کردنه. به‌و مه‌به‌سته له‌سه‌ر هه‌ڵه‌کاریی ئه‌وانه‌ی پێشوو شتێکی نوێ بێته ئاراوه‌‌و سه‌ره‌نجام سه‌رکه‌وتن مسۆگه‌رکه‌ن. به‌ڵام لهو بواره‌ش دا دووپات بوونه‌وه‌یه‌کی سه‌یر له ئارادایه. نه‌وه‌کان زۆر ئاسان لێک جیاناکرێنه‌وه. نوخبه به‌رده‌وام بۆ قاڵبی حیزبی‌‌و جووڵانه‌وه‌ی عه‌مه‌لی ده‌گه‌ڕێته‌وه, بێ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر تێوه‌رێکی گشتگیر راوه‌ستا بێت‌و قوناغ‌و ده‌سکه‌وت‌و چوارچێوه‌ی پێشووی تیوریزه کردبێت. هه‌موو شته‌کان له ده‌ست نیشان کردنی هه‌ڵه‌کانی ئه‌وانه‌ی پێشووه‌وه ده‌ست پێده‌کاته‌وه. ئه‌وه‌نده‌ی چاوی له هه‌ڵه‌کانه له ده‌ستکه‌وته‌کان نیه. پێی‌وایه دوای باشتر بوونی هه‌میشه تا راده‌یه‌کی به‌ر چاو داخراوه‌‌و نه‌گواستراوه‌ته‌وه بۆ ئاشتی‌‌و سیاریی جه‌ماوه‌ری. زه‌بر‌و زه‌نگی دوژمن گه‌وره‌ترین یارمه‌تی‌بووه بۆ بیانووی شاردنه‌وه‌ی.
بۆ دوورکه‌وتنه‌وه له‌م دۆخه دژواره (که کورد خۆی ده‌بێ به‌دژی خۆی) رێگا چاره‌یه‌ک نیه جگه له‌وه‌ی که بزووتنه‌وه‌ی هه‌ر به‌شێکی کوردستان بۆ تێز‌و راسته‌قینه ده‌روونی‌‌و نێوخۆییه‌کانی خۆی بگه‌ڕێته‌وه. ئه‌گه‌ر باوه‌ڕمان به‌وه هه‌یه که کێشه‌ی کورد کێشه‌یه‌کی واقعی‌‌و جه‌ماوه‌رییه, ئه‌وا جه‌ماوه‌ر خۆی رێگا شیاو‌و واقعییه‌کانی بۆ ده‌دۆزێته‌وه. به‌تایبه‌ت له‌سه‌رده‌می ئێمه‌دا که ماناگه‌لی وه‌ک کۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی‌‌و دێموکراتیه‌ت‌و مافی مرۆڤ مانای گشتگیریان‌و ره‌وتی جیهانی‌په‌یدا کردووه. گه‌ڕانه‌وه بۆ هێزه نێوخۆیی‌‌و ده‌روونیه‌کان ده‌ستپێکی به‌هێزه بۆ داڕشتنی بیری نه‌ته‌وه‌یی (گرێ دراو به‌مافی مرۆڤ‌و مافی‌هاووڵاتی بوون که په‌یوه‌ندی‌دارن به دۆخی پۆست‌مۆدێڕنه‌وه)و له زاڵ بوونی کێشه‌ی رۆژانه‌کان به‌سه‌ر‌و ته‌زا جه‌وهه‌رییه‌کاندا.
* * *
جاران که وڵاتێک ده‌یویست له ده‌ست وڵاتێکی دی رزگاری ببێ, بیری له دۆخی وڵاتی داگیرکه‌ری خۆی نه‌ده‌کرده‌وه, به‌ڵکوو ته‌نیا له بیری ئه‌وه‌دابوو که به زه‌بری هێز خۆی رزگار بکا. به‌ڵام ئاشکرایه که کوردستان ئه‌وڕۆ له دۆخێکی وا دانیه. واته کوردستان ناتوانێ ته‌نیا به زه‌بری چه‌ک‌و هێز‌و به‌بێ گوێ‌دان به سیسته‌می ده‌سه‌ڵات لهو وڵاتانه‌ی که کوردستانیان تێدایه, بیر له مافی خۆی بکاته‌وه. بۆیه به‌ناچار بیری نه‌ته‌وه‌یی کوردی مۆرکێکی فراوانتری له کورد بوون‌و له کوردستانی بوون هه‌یه‌‌و به که‌ڵک وه‌رگرتن له پێناسه مۆدێڕنه‌کان خه‌سڵه‌تێکی ته‌نانه‌ت ئه‌و په‌ڕی نه‌ته‌وه‌یی وه‌رده‌گرێ.
له جیهانی تێک قونجاو‌و پێکه‌وه گرێ دراوی ئه‌ورۆدا ئه‌مه هه‌م ده‌توانێ جێگای هومێدبێ‌‌و هه‌م ناهومێدی, جێگای هومێده که کێشه‌کانی جیهانی بووه‌ته‌وه‌‌و جێگای ناهومێدییه چونکه مرۆڤ هه‌ست ده‌کا ئه‌رکه‌کان گه‌لێک قورسترن.
دوا وته
هه‌روه‌ک ئاماژه‌مان پێکرد بیری کوردی به هۆی نه‌بوونی سیسته‌مێکی نه‌زه‌ری و فیکری له که‌م و کۆڕیێکی کوشه‌نده‌دایه. بنه‌مایه‌کی گشتی به کرده‌وه‌و له درێژخایه‌ندا کۆی ناکاته‌وه. ناسیۆنالیسمی ته‌نیا چه‌مکی سیاسیدا پێناسه کردوه. ئه‌مه له کاتێکدایه که ناسیۆنالیسم ده‌بێ پڕۆژه‌یه‌کی فراوانتر بێت, واته سیسته‌مێکی نه‌زه‌ری و فیکری له روانگه‌ی مێژوویی ئه‌و دیاری ئه‌کا.
له سیاسه‌تی ژماره دوودا نووسراوه: “… ناسیۆنالیسم زۆرتر به دوای ئامانجی سیاسی و بۆ مه‌به‌ستی سیاسی دێته ئاراوه، هه‌تا ئه‌وه‌ی سیستمێکی فیکری بێت بۆ چاره‌سه‌ری گرفته ریشه‌ییه‌کانی کۆماڵایه‌تی”.
ئه‌م جۆره ته‌عبیره به جوانی کاکڵی ناسیۆنالیسمی کوردی ده‌رده‌خا، به‌ڵام هه‌ر لهو کاته‌دا قووڵایی کاره‌ساته‌که پێشان ئه‌دا. ئه‌م جۆره له ناسیۆنالیسم له بیری گرفته کۆماڵایه‌تیه‌کاندا نیه‌و سیاسه‌تی ته‌نیا له پێناوی سیاسه‌تدا ده‌وێ. تێیدا مه‌علوم نیه بۆچی نه‌ته‌وه‌یێک ده‌بێ رزگار بێت، ئه‌گه‌ر قه‌راره بیر له دۆخی کۆمه‌ڵگا نه‌کرێته‌وه. ئه‌م جۆره بیره به‌رده‌وام دۆخێکی قه‌یراناوی بۆ خۆی به‌رهه‌م دێنێته‌وه چونکه شوناسی کوردی ته‌نیا کوردبوون نیه. کوردبوون خۆبه‌خۆ هیچ مانایه‌ک به ده‌سته‌وه نادا ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ چه‌مک و ماناکانیدی کۆ نه‌کرێته‌وه.
…………………………………………………………………
(1) ئه‌م دۆخه زۆرتر له حاڵه‌تی ئیستعمار ده‌چێ. ئیستعمار سه‌ره‌تا ناوچه‌کانی راسته‌وخۆ داگیر ده‌کرد, به‌ڵام دواتر به هۆی په‌ره‌ئه‌ستاندنی بزاڤی رزگاریخوازی‌‌و گوشار‌و زه‌بریان بۆ سه‌ر وڵاتانی داگیرکه‌ر, ئیستعمار شێوازی دیکه‌ی هه‌ڵبژارد (هه‌ڵبژاردن به مانای جه‌بری دۆخێکی مێژوویی) که ئه‌ویش بریتی بوو له ده‌سه‌ڵات له رێگای ئابووری‌‌و سه‌رمایه‌‌و درووست کردنی ده‌وڵه‌ته ده‌س نیشانکراوه‌کان. دواکه‌وتوویی ئه‌و وڵاتانه‌ی کوردیان تێدایه‌‌و لاوازیی جه‌سته‌ی ئابووری‌‌و ماڵی‌یان, نه‌یهێشتووه ئه‌وان به‌ره‌و دۆخێکی دیکه‌ی مامه‌ڵه له کوردستان بچن.
(2) ئه‌گه‌رچی ئایدیۆلۆژیی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لێک خاڵی هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هه‌رجۆره ئایدیۆلۆژییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی دی هه‌یه به‌ڵام هه‌ر لهو کاته‌دا سنووره‌کانی‌به‌رژه‌وه‌ندیی کۆمه‌ڵی کوردی له کورت خایه‌ن‌و درێژخایه‌ندا دیاری ده‌کا. بۆ ئه‌م دیاری کردنه‌ش کۆمه‌ڵی کوردی وه‌ک گشتێک ده‌بینێ نه‌ک وه‌ک به‌شێک یا خود جووڵانه‌وه یان حیزبێک. جا کاتێک جۆری تێروانینه‌که ئاوا بوو خۆبه‌خۆ ئه‌و جووڵانه‌وه‌یه‌ش که ده‌بێ بێته ئاراوه له تێ‌ڕوانینێکی گشتییه‌وه ده‌بێ. ئه‌ڵبه‌ت نه‌ک به‌و مانایه که حیزبێک به ناوی کوردستانی گه‌وره‌وه مافی ئه‌وه به خۆی بدات که ئه‌وانی دی له مه‌یدان به‌ده‌ربکات. مه‌سه‌له‌که گه‌وره‌تر‌و به‌رفراوانتره له‌مه. ئاراسته‌ی ئه‌م قسه زۆرتر به‌ر‌و بنه‌ما تیۆرییه‌کانی خه‌باتی چه‌کداریه. تا شکڵی زاڵی خه‌بات بۆ ئه‌ستاندنی ماف چه‌کادریانه بێت (جا چ ناوچه‌یی یان له یان له ئاستی گشتی) ناتوانێ بنه‌مایه‌کی گشتی بۆ بیری نه‌ته‌وه‌یی درووست ببێ. ته‌نانه‌ت, جووڵانه‌وه‌یک ده‌توانێ ته‌نیا تایبه‌ت به به‌شێکی کوردستان بێت‌و له هه‌مان کات دا خاوه‌ن بیری نه‌ته‌وه‌یی بێت. واته له روانینێکی گشتیه‌وه سه‌یری مه‌سه‌له‌که بکا‌و به‌هۆی ره‌چاونه‌کردنی خه‌باتی چه‌کداری ئیتر به پێچه‌وانه‌ی خواستی خۆی نه‌که‌وێته داوی ئه‌و کردانه‌ی که پێشێل که‌ری فه‌لسه‌فه‌ی بوونی خۆیه‌تی.
(3)
فه‌ڕۆخ نێعمه‌تپور
دیدگاهتان را بنویسید